«ពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្ដែតប្រទីប អកអំបុក និងសំពះព្រខែ» ដែលយើងគ្រប់គ្នាតែងតែហៅកាត់ថា «បុណ្យអុំទូក» គឺពិធីបុណ្យជាតិដ៏ធំមួយរបស់ខ្មែរ ក្នុងចំណោមពិធីបុណ្យជាតិធំៗជាច្រើនទៀត។ ពិធីបុណ្យអុំទូក តែងតែប្រារព្ធធ្វើឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ និងនៅទូទាំងប្រទេស ដោយកម្មវិធីធំរយៈពេល៣ថ្ងៃនេះ គឺប្រព្រឹត្តិទៅនៅលើដងទន្លេ ទល់មុខព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងរាជធនីភ្នំពេញ ដោយប្រារព្ធឡើងស្ថិតក្រោមអធិបតីភាពព្រះមហាក្សក្រខ្មែរ និងមានមន្ត្រីរាជការ អ្នកមុខអ្នកការធំៗចូលរួមក្នុងកម្មវិធីប្រណាំងទូកងរយៈពេល៣ថ្ងៃនេះ។
ប្រវត្តិនៃពិធីបុណ្យអុំទូក
តាមកំណត់ត្រា ឬតំណាលប្រវតិ្តសាស្រ្ដកម្ពុជា ពិធីបុណ្យអុំទូកត្រូវបានគេជឿថា មានការប្រារព្ធធ្វើតាំងពីសម័យកាលបុរាណមកម្លេះ ប្រហែលជាក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១១៨១ នៃគសករាជ ដែលស្ថិតក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៧។ ប៉ុន្ដែដោយយោងតាមឯកសារខ្លះៗរបស់បារាំង ប្រវត្តិនៃពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្ដែតប្រទីប អកអំបុក និង សំពះព្រះខែ កើតមានដំបូងក្នុងរាជព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថ ក្នុងឆ្នាំ១៩១៤។ ដោយឡែក ពិធីបុណ្យនេះចាប់មានភាពល្បីល្បាញខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥ នៃរាជព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ។
មិនថាការប្រារព្ធពិធីនេះ ចាប់តាំងពីសម័យកាលណានោះទេ មកទល់សព្វថ្ងៃ ពិធីបុណ្យនេះជាពិធីបុណ្យដ៏ធំមួយរបស់ខ្មែរ។ ប្រជាជនទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាយើង តែងតែប្រារព្ធធ្វើពិធីបុណ្យនេះឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ អំឡុងខែវិច្ឆិកា ដែលជាខែចេញវស្សា នៃរដូវរកត្រី ហើយក៏បានក្លាយជាពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិដ៏ធំមួយផងដែរ។ ពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងប្រភព មូលហេតុ ឬជំនឿ និងអត្ថន័យនៃពិធីបុណ្យនេះ គឺមានប្រវត្តិក្នុងពេលវេលាខុសៗគ្នា ដោយដូចតាមលំដាប់ការហៅថាពិធីបុណ្យនេះអញ្ចឹង ដូចជាអុំទូកប្រណាំង ការបណ្ដែតប្រទីប ពិធីអកអំបុក និងសំពះព្រះខែជាដើម។
ពិធីប្រណាំងទូកង
ដូចនេះ ដោយយោងតាមឯកសារប្រវត្តិព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ជាគោល ពិធីអុំទូកត្រូវបានប្រារព្ធឡើងដើម្បីរំលឹកដល់គំរូវីរភាពរបស់ព្រះអង្គក្នុងការដឹកនាំទ័ពជើងទឹកយកឈ្នះលើអាណាចក្រចម្ប៉ា និងបានបណ្ដេញសត្រូវឈ្លានពានទាំងនោះ ដោយទទួលបានជោគជ័យក្នុងរាជការរបស់ព្រះអង្គនាសម័យនោះ។
ដោយជ័យជំនះនេះ ទើបមានការរៀបចំការប្រណាំងទូកង ទៅតាមវីរភាពទ័ពជើងទឹករបស់ព្រះអង្គនាសម័យនោះ ពិធីបុណ្យអុំទូក ក៏ចាប់មានឡើងការប្រណាំងទូកលើផ្ទៃទន្លេនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងមានការចូលរួមពីក្រុមទូកពីគ្រប់បណ្ដាលរាជធានីខេត្តទាំងអស់។ ចំពោះការរចនាទូក មានទាំងក្បាលទូក និងរចនាបទទូកទាំងមូល ដោយក្បាលទូកមានការរចនាម៉ូតប្លែកៗ និងផ្សេងៗគ្នាដូចជា ម៉ូតរចនាក្បាលទូកសត្វមករ គ្រុឌ នាគ នាគក្បាល៥ រាជហង្ស ហនុមាជិះយក្ស ក្បាលដំរី ក្រពើ និងសុវណ្ណមច្ឆាជាដើម។ ហើយរូបរចនាម៉ូតក្បាលទូកទាំងនេះ គឺយកតាមរចនាបទចម្លាក់ប្រាសាទ ដែលស្ថាបត្យករខ្មែរបុណ្យបានប្រើប្រាស់លើចម្លាក់ផ្ទាំងសិលានៃប្រាសាទបន្ទាយឆ្មា និងប្រាសាទបាយ័នជាដើម។
បណ្ដែតប្រទីប
បន្ទាប់មក ដោយតាមប្រពៃណីវប្បធម៌ខ្មែរតាំងពីបុរាណកាលមក និងមានឥទ្ធពលពីឥណ្ឌាផងនោះ ការគោរពបូជាទៅលើវត្ថុសក្តិសិទ្ធិ និងមានជំនឿថា លើផ្ទៃ និងក្នុងដែលទឹកក៏មានវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិនៅចាំថែរក្សា ហើយចំពោះដែនទឹក (ពុំមែនជាសមុទ្រ) ដូចជាទន្លេ ស្ទឹង ព្រែក បឹង ដែលជាប្រភពទឹកសម្រាប់មនុស្សសត្វទាំងពួងរស់នៅ មានព្រះម៉ែគង្គារ ជាអ្នកស្ថិតនៅថែរក្សា ដោយនាំនូវដីល្បាប់សម្រាប់ដំណាំ និងភោគផលត្រីជាដើម។ ដូចនេះ ក៏មានការបណ្តែតប្រទីប ជាមួយនឹងជំនឿតៗគ្នាថា ដើម្បីបួងសួងសុំសេចក្ដីសុខពីព្រះម៉ែគង្គារ ។ នៅពេលព្រះអាទិត្យបានអស់សុន្តគតទៅប្រហែលនៅម៉ោង៦ល្ងាច ប្រទីបធំៗក៏បានចាប់ផ្តើមពន្លយចេញនៅតាមដងទន្លេចតុមុខ។
ក្រោយមក ប្រហែលជានៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទចន្ទរាជក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៥២៩នៃគសករាជ ប្រពៃណីនៃការបណ្តែតប្រទីប ត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរនិយមចាប់ផ្តើមប្រារព្ធឡើង ក្នុងពិធីបុណ្យអុំទូក នាពេលព្រះអាទិត្យបានអស់សុន្តគត និងបន្ទាប់ពីការប្រណាំងទូកងនៅពេលថ្ងៃនោះ។ ក្រៅពីការបណ្តែតប្រទីតធំៗ ប្រជាជនខ្មែរនិយមធ្វើនូវកូនប្រទីបតូចៗ ជាការអបអរដល់ជ័យជំនះ និងដឹងគុណដល់ព្រះម៉ែគង្គារផង ហើយដើម្បីជាការបួងសួងសុំសេចក្តីសុខសប្បាយសម្បូរភោគផលក្នុងការនេសាទត្រី ដែលជារបរចិញ្ចឹមជីវិតប្រចាំថ្ងៃផង។ ហើយក៏បង្ហាញពីការស្រលាញ់ និង គោរពនូវធម្មជាតិ ជាមាតា និងថែរក្សា មាតាខ្លួន ប្រកបដោយ ការដឹងគុណ និង ខមាលទោស។ (ព្រះម៉ែគង្គារត្រូវបានគេជឿថា មានព្រះហស្ថកាន់ផ្កាឈូក និងក្អមទឹក មានយាន្តជំនិះ ជាសត្វទឹក មកករ ត្រីរាជ ក្រពើ អណ្តើកជាដើម។)
អកអំបុក និងសំពះព្រះខែ
ចំណែកឯរឿងរ៉ាវដែលទាក់ទងទៅនឹងប្រវត្តិនៃការអកអំបុក សំពះព្រះខែវិញ ត្រូវបានឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តមួយរបស់អ្នកស្រីសាស្រ្តាចារ្យ ឡាយ ហ៊ុនគី ក្រោមចំណងជើងថា «ប្រវត្តិនិទាននៃពិធី អកអំបុក និងសំពះព្រះខែ» បានធ្វើសេចក្តីអធិប្បាយថា ប្រវត្តិពិធី អកអំបុក និងសំពះព្រះខែ ត្រូវបានគេជឿថា បង្កើតឡើងនៅក្នុងរាជព្រះបាទ បរមរាជា ក្នុងឆ្នាំ (១៥៦៨ នៃ គ.ស)។
រឿងនេះកើតចេញពី ព្រះសុបិន របស់ព្រះអង្គ ដែលព្រះអង្គសុបិនឃើញខ្លួនឯងជាបុរសព្រាហ្មណ៍ព្រៃ មានន័យថាអ្នកបរបាញ់ ក្នុងសុបិននោះទ្រង់មិនបរបាញ់សត្វព្រៃនោះទេ ព្រោះទ្រង់គោរពនូវពុទ្ធសាសនា ទ្រង់បានបង្កាត់ភ្លើងកម្ដៅខ្លួននិងសុខចិត្តអត់អាហារដោយការទ្រាំ។
គ្រានោះមានទន្សាយមួយបានសម្ដៅមកទ្រង់ហើយពោលថាបើឃ្លានអ្នកអាចបរិភោគសាច់ខ្ញុំបាន ពោលចប់ទន្សាយក៏ហក់ចូលភ្លើងដែលបង្កាត់នោះភ្លាម ពេលនោះទ្រង់បានយកដៃទៅទ្រទន្សាយនោះហើយពោលថា យើងមិនចង់ស៊ីឯងនោះទេ ហើយក៏ព្រលែងទន្សាយនោះទៅវិញ។ ដោយក្ដីរំជួលចិត្តរបស់ព្រះឥន្ទ្រដែលមកសាកល្បងចិត្តបុណ្យជាមួយនិងព្រះបាទ បរមរាជ រំពេចនោះ ទន្សាយនោះក៏ហក់ចូលភ្លើងម្ដងទៀត។ ដើម្បីបានជាអាហារដល់ព្រាហ្មណ៍នោះ ដោយក្ដីអាណិតទៅលើសត្វទន្សាយទ្រង់បួងសួងដល់ព្រះម៉ែគង្ហីង ព្រះធរណី សុំឲរូបទន្សាយមាន ឌិតជាប់នៅលើដួងព្រះចន្ទ ក្នុងសុបិននោះ ព្រះម៉ែគង្ហីងព្រះធរណី បានយកថ្មសចង្កូមកែវ ដែលយើងហៅថាម្នាងសិលា គូររូបទន្សាយលើដួងព្រះចន្ទ ហើយប្រាប់ថាទន្សាយនោះគឺ ព្រះឥន្ទ្រចង់មកសាកល្បងចិត្តបុណ្យរបស់ព្រះអង្គបន្ទូលប្រាប់ចប់ ព្រះបរមរាជាក៏ភ្ញាក់ដឹងព្រះកាយ។
ក្រោយភ្ញាក់ពីសុបិន ទ្រង់បាននាំមហេសីទ្រង់ទៅមើលព្រះចន្ទពេញវង្សដែលមានរាង្គជារូបទន្សាយក្នុងនោះពិតមែនទើបទ្រង់បង្កើតឲ្យមានពិធីសែនព្រេនដល់ព្រះឥន្ទ្រដែលនិមិត្តកាយជាសត្វទន្សាយក្នុងដួងព្រះចន្ទនោះ ដែលរណ្ដាប់ទាំងអស់ជាដង្វាយដែលសត្វទន្សាយចូលចិត្ត ហើយទ្រង់បានបញ្ជារឲ្យនាម៉ឺនសេនាសាងសង់វត្តមួយដើម្បីបូជាដល់ព្រះឥន្ទ្រ ដែលមានឈ្មោះថា (វត្តព្រះឥន្ទ្រ) ក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ហើយក្រោយមកបានប្ដូរឈ្មោះមក វត្តព្រះឥន្ទ្រទេពវិញ ដោយការសាងរូបបដិមាព្រះពុទ្ធដែលមាននៅក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំងសព្វថ្ងៃនេះ ។ រីឯរបៀបនៃការប្រារព្ធនូវពិធីទាំង២នេះវិញគឺ ដំបូងគេត្រូវអុជធូបសែនព្រេនជាមុនសិន ដែលនៅក្នុងនោះមានដូចជា អំបុក ទឹកដូង និង ចេកអំបូងជាដើម។ នាពេលដែលគៀកម៉ោងអកអំបុក គេយកដៃក្ដាប់អំបុកអកងើយមើលព្រះខែ ហើយបើកាលណាអ្នកអកអំបុកម្នាក់ឯងទៅឈ្លក់អ្នកនិង មានវិបត្តផ្លូវចិត្តនាដើមឆ្នាំ នៃឆ្នាំបន្ទាប់ នេះគឺជាជំនឿមួយពីបុរាណកាល ដែលអ្នកមួយចំនួនសឹងតែមិនបានដឹង ។ នៅក្នុងពិធីអកអំបុកគេអាចលេងល្បែងជាក្រុម ដែលឲ្យសមាជិកងើយអកអំបុកហើយប្រើពិធីចំអកឡកលើយធ្វើយ៉ាងណាឱ្យសមាជិក អករហូតដល់ឈ្លក់សើចទើបសម្រេចថាឲ្យចាញ់ ហើយគេឲ្យអ្នកចាញ់ហូបអំបុកជាមួយចេករហូតដល់អួរ។
សរុបសេចក្ដីមកវិញ មកទល់សព្វថ្ងៃនេះ ពិធីបុណ្យទាំងអស់នេះ ត្រូវបានរាប់ដាក់បញ្ចូលគ្នា និងមានឈ្មោះជារួមមួយថា «ពិធីបុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប អកអំបុក សំពះព្រះខែ» នឹងត្រូវបានរាជរដ្ឋាភិបាលសម្រេចឱ្យយមានការប្រារព្ធជាពិធីបុណ្យថ្នាក់ជាតិ និងមានការឈប់សម្រាកពីការងាររយៈពេល៣ថ្ងៃ ដោយមានការប្រារព្ធពិធីប្រណាំងទូករយៈពេល៣ថ្ងៃជាប់គ្នា ដោយចាប់ផ្ដើមនាវេលាប្រហែលជាម៉ោង១០ព្រឹក មានការចូលរួមពីក្រុមទូកងមកពីគ្រប់ខេត្តក្រុង ហើយមានការបណ្តែតប្រទីបនៅពេលល្ងាចម៉ោង៦ ចំណែកឯការអកអំបុកសំពះព្រះខែវិញ ប្រជាជនខ្មែរនិយមធ្វើតាមផ្ទះស្រុកភូមិរៀងៗខ្លួននៅអធ្រាតថ្ងៃទីបីនៃពិធីបុណ្យនេះ ។
ក្នុងឆ្នាំនេះ ត្បិតតែពិធីធំប្រណាំងទូកង និងបណ្ដែតប្រទីបនៅមុខព្រះបរមរាជវាំង ត្រូវបានផ្អាកដោយសារជំងឺកូវីដ១៩ ក៏ពិតមែន ក៏ការឈប់សម្រាករយៈពេល៣ថ្ងៃនៅតែមាន ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ ក៏នៅតែអាចធ្វើពិធីបួងសួង អកអំបុក និងសំពះព្រះខែជុំគ្នានៅឯផ្ទះរៀងៗខ្លួនតាមធម្មតា ដូចនេះ ខ្ញុំសូមជូនពរដល់ប្រិយមិត្តអ្នកអានទាំងអស់ ជួបតែសុភមង្គល សុខសប្បាយ និងរីករាយក្នុងថ្ងៃបុណ្យអុំទូកក្នុងឆ្នាំនេះផងដែរ សូមអរគុណ ៕
